Bijna dagelijks krijg ik vragen over het wel of niet laten vastleggen van de vorderingen van de kinderen in een notariële akte. In dit stuk leg ik je graag de voordelen uit van het opstellen van een dergelijke akte. Vooral punt 1. uit dit artikel is erg interessant en kan veel voordeel opleveren!
Wat zijn erfrechtelijke vorderingen?
Eerst maar eens wat uitleg over wat ik precies bedoel met een vordering van een kind op de langstlevende ouder. Een dergelijke vordering ontstaat als de eerste ouder overlijdt, het gehele vermogen naar de langstlevende gaat en de kinderen hun erfdeel nog niet kunnen opeisen.
Het hele vermogen gaat naar de langstlevende als er:
- een wettelijke verdeling is (op grond van de wet of een testament);
- als er voor 2003 een testament is opgesteld met daarin een zogenaamde Ouderlijke Boedelverdeling (vaak omschreven als een verdeling volgens artikel 1167 van het Oud Burgerlijk Wetboek).
Bij deze twee soorten verdelingen gaan alle bezittingen en schulden naar de langstlevende, zodat deze ongestoord kan verder leven en niet in financiële problemen komt door kinderen die hun erfdeel direct willen ontvangen. Dat betekent niet dat de kinderen geheel met lege handen achterblijven. De kinderen zijn namelijk wel erfgenaam, maar hun erfdeel wordt omgezet in een vordering die in beginsel pas opeisbaar is als de langstlevende komt te overlijden. En ja, de langstlevende mag alles opmaken als dat nodig is.
Afrekenen met de belastingdienst
De belastingdienst vraagt het testament op bij de notaris en is al op de hoogte van het vermogen. Als de belastingdienst op basis van deze gegevens ziet dat er erfbelasting verschuldigd is, gaan ze vragen om aangifte erfbelasting te doen.
Ik merk dat niet iedereen op de hoogte is van het feit dat ook over de vorderingen van de kinderen erfbelasting is verschuldigd. Als de waarde van de vorderingen van de kinderen boven de vrijstelling uitkomt en er dus erfbelasting betaald moet worden, dient de langstlevende dit voor de kinderen voor te schieten.
De waardering door de belastingdienst van de vorderingen
Je zou denken dat als het erfdeel van een kind € 100.000,- bedraagt, je ook over dit bedrag erfbelasting betaalt (na aftrek van de vrijstelling). Helaas is dit niet zo simpel als het lijkt.
Als de langstlevende geen rente hoeft te vergoeden op de vorderingen, gaat de belastingdienst de vorderingen afwaarderen om de erfbelasting te berekenen. Een vordering die geen rente draagt is immers minder waard dan een vordering die dat wel doet. De langstlevende heeft in dit geval het fictieve vruchtgebruik over de vorderingen van de kinderen. Hierdoor wordt over een lager bedrag dan die € 100.000,- met de belastingdienst afgerekend. Overigens mag het kind wel de hele € 100.000,- opeisen als de langstlevende komt te overlijden.
De berekening van dit vruchtgebruik is afhankelijk van de leeftijd van de langstlevende ouder. Als de langstlevende nog erg jong is, is de kans dat de kinderen op korte termijn over hun erfdeel kunnen beschikken veel kleiner dan bij een ouder op hoge leeftijd. Is de langstlevende jong, dan vindt er een grote afwaardering plaats van de vordering. Hoe ouder de langstlevende is, hoe kleiner de afwaardering van de vordering wordt.
Stel nu dat de langstlevende een rente gaat vergoeden over de vorderingen. Het voordeel hiervan is dat de vorderingen van de kinderen steeds groter worden naarmate de tijd verstrijkt. Op het moment van overlijden van de langstlevende gaan de vorderingen alsmede de opgebouwde rente, belastingvrij uit diens nalatenschap. De rente holt als het ware de nalatenschap van de langstlevende uit. Hoe meer tijd er verstrijkt, hoe groter het belastingvoordeel wordt.
Iedere rente tussen 0 en 6% samengesteld is toegestaan (dus ook een enkelvoudige rente). Voor het gemak ga ik nu even uit van de maximaal toegestane rente van 6% samengesteld. Dan zegt de belastingdienst dat de waarde van de vordering nominaal is. Nominaal betekent dat de vorderingen ook voor de berekening van de erfbelasting € 100.000,- waard zijn. Er vindt nu dus geen afwaardering plaats en er is meer erfbelasting verschuldigd.
Het vergoeden van een rente kan heel voordelig uitpakken, maar het hoeft niet. Misschien gaat de langstlevende zwaar interen op diens vermogen voor bijvoorbeeld zorg en is er achteraf gezien überhaupt niet voldoende vermogen om de vorderingen uit te betalen. Het afspreken van de rente kan dan voor niets zijn geweest. En de langstlevende zal nog een paar jaar in leven moeten blijven om het omslagpunt te behalen. Vanaf dit omslagpunt begint de rente voordeel op te leveren. Over het wel of niet vergoeden van een rente kunt u zich het beste door een specialist laten adviseren. Ik help u daar graag bij en kan het omslagpunt en het belastingvoordeel voor u uitrekenen.
Wat gebeurt er feitelijk als de vordering opeisbaar wordt door overlijden?
Op het moment dat de langstlevende ouder komt te overlijden worden de erfrechtelijke vorderingen van de kinderen opeisbaar. Feitelijk betekent het dat de kinderen hun erfdeel van de eerste overleden ouder nu uit het overgebleven vermogen kunnen halen. De vorderingen kunnen dus gezien worden als schulden in de nalatenschap van de langstlevende ouder.
Al snel vraagt de belastingdienst aan de familie om aangifte erfbelasting te doen. Zorg dan dat deze vorderingen goed zijn opgenomen in de aangifte als schulden, omdat er anders teveel erfbelasting betaald wordt.
Wanneer leg je de vorderingen vast in een notariële akte?
Het is niet altijd verplicht, maar wel handig om een notaris in een notariële akte de erfrechtelijke vorderingen van de kinderen te laten vastleggen. Een notariële akte blijft altijd bewaard en hiermee kunnen de kinderen (later) aantonen hoe groot hun vordering is. Er zijn ook situaties waarin het verplicht is te kiezen voor een notariële akte. Het heeft even geduurd, maar nu kom ik eindelijk toe aan de uitleg over de akte zelf. Een aantal van de belangrijkste redenen neem ik met je door .
1. De waarde van de woning (hier valt veel voordeel te behalen!)
De woningmarkt stijgt op dit moment explosief. De waarde in het economische verkeer van woningen is vaak substantieel hoger dan de WOZ-waarde. Laat die WOZ-waarde nu net leidend zijn voor de aangifte erfbelasting. Als de WOZ-waarde dus lager is dan de verkoopwaarde van de woning, reken je met de fiscus af over die lagere waarde. Hier valt voordeel te behalen. Laat de woning taxeren en bereken de waarde van de vorderingen op basis van de hogere taxatiewaarde. De kinderen mogen deze (hoger berekende) vordering bij het overlijden van de langstlevende gewoon belastingvrij uit diens nalatenschap halen. Voor de bewijslast naar de belastingdienst is ons advies om de vorderingen in dit geval in een notariële akte te laten vastleggen.
2. Afgeweken van de rente
Hiervoor heb je gelezen dat over de vorderingen van de kinderen een rente mag worden vergoed. Als je een andere rente afspreekt dan die in het testament is bepaald door de overledene, dan is er een verplichting deze afspraak in een notariële akte vast te leggen.
3. Als er geen aangifte erfbelasting is gedaan
Bij het overlijden van de langstlevende ouder krijg ik vaak de vraag om achteraf nog vast te stellen hoe groot de vorderingen zijn uit de nalatenschap van de eerst overleden ouder. Als er bij het eerste overlijden erfbelasting verschuldigd was, hebben de erfgenamen mazzel. Het moeten betalen van erfbelasting klinkt misschien niet als een voordeel, maar dat is het in dit geval wel. De aangifte erfbelasting van destijds valt nog op te vragen bij de belastingdienst en hieruit blijkt het exacte vermogen per datum overlijden. Zodoende kan ik alsnog de vorderingen berekenen. Als er geen aangifte erfbelasting is ingediend en er is veel tijd verstreken tussen het overlijden van de eerste en de tweede ouder, dan is het vaak niet meer mogelijk het vermogen per datum overlijden van de eerste ouder te achterhalen. Het gevolg is dat de vordering in de nalatenschap van de langstlevende niet meer af te trekken is als schuld en er teveel erfbelasting wordt geheven. Dit is te voorkomen door het vermogen na het overlijden van de eerste ouder te laten vastleggen. En het liefst in een notariële akte, omdat die altijd bewaard blijft.
4. Minderjarige erfgenaam
Als één van de kinderen nog minderjarig is, is er op grond van de wet een verplichting om de vorderingen vast te leggen.
Is het voor ons al te laat?
Heb je alles gelezen en wil je de vorderingen alsnog laten vastleggen? Als er niet te veel tijd is verstreken is het vaak nog goed mogelijk dit te doen. Neem bij twijfel vooral even contact met mij op en ik neem jouw specifieke situatie graag even met je door.
Wendy Mijnheer
Notarisklerk & Gecertificeerd Executeur
Meer dan 20 jaar werkzaam bij RijksBredius Notarissen te Bussum